با توجه به اظهارات صریح آمانو مبنی بر فیصله ندادن پرونده PMD (مطالعات ادعایی با ابعاد نظامی) لازم بود تا نگاهی کوتاه به چگونگی ورود این بحث در برجام بنماییم، به خصوص که باید بدانیم که بخش اصلی بازرسی ها و مصاحبه با دانشمندان هسته ای ما به بهانه فیصله دادن همین پرونده در سند برجام ثبت گردیده است. حمید بعیدی نژاد (رئیس تیم کارشناسی مذاکره کننده ایران) در مورخ 11/3/94 در صفحه اینستاگرامش مواردی را در توضیح چگونگی گنجاندن بحث PMD در بیانیه لوزان نوشت که مطالعه این موارد در این مقطع زمانی، بسیار روشنگر است که 4 بند بسیار مهم آن را تقدیم میکنم:
1- مهمترین خلط مبحثی که در بحث بازرسی‌ها از تاسیسات نظامی و مصاحبه با دانشمندان هسته‌ای صورت میگیرد، خلط بحث PMD با محتوای مذاکرات هسته‌ای است. آقای دکتر ظریف در همان ابتدای طرح موضوع بازرسی‌ها و مصاحبه ها، در یکی از صحبتهای مطبوعاتی خود به جدایی این مباحث از محتوای مذاکرات هسته‌ای اشاره فرمودند? اما متاسفانه چندان توجهی به آن نشد. آقای دکتر عراقچی نیز در ذیل توضیحات مبسوطی که در چند نوبت پیرامون موضوع ارائه نمودند به این خلط مبحث اشاره نمودند. ولی ادامه نوع طرح موضوع در مقالات و سخنرانی‌ها و موضع‌گیری‌ها نشان می‌دهند که هنوز این خلط مبحث وجود دارد.
2- یکی از مهمترین آثار این خلط مبحث ارتباط دادن مستقیم بحث پروتکل الحاقی به موضوع بازرسی‌ها و مصاحبه‌ها و شمولیت این پروتکل نسبت به امکان بازرسی از تاسیسات نظامی و مصاحبه با دانشمندان است. در حالیکه بحث بازرسی از تاسیسات نظامی و انجام مصاحبه ها در چارچوب یک ابتکار عمل ویژه برای حل موضوع PMD مطرح شد، نه بعنوان یک چارچوب ثابت و پایدار در قالب محتوای تفاهم هسته‌ای که بعد بخواهد در قالب پروتکل الحاقی تعریف شود.
3- در دور ماقبل صدور بیانیه مطبوعاتی در لوزان، کشورهای 1+5 طرحی را به ایران ارائه نمودند که شامل بازرسی از چند نقطه محدود از جمله دو تاسیسات نظامی و انجام مصاحبه با تعدادی از مقامهای نظامی و متخصصان هسته ای بود که اسامی آنها به انواع مختلف به صورت مستقیم و غیر مستقیم در گزارش آژانس مطرح شده بود. آنها مطرح نمودند که در صورت اعطای دسترسی به این محل‌ها و امکان فراهم نمودن مصاحبه آژانس با این افراد از نظر آنها پیگیری بحث اتهام‌های گذشته علیه ایران پایان می‌یابد. به محض طرح این پیشنهاد، ایران با شدیدترین وجه ممکن این پیشنهاد را توهین‌آمیز دانسته و آن را را رد نمود و اعلام کرد که حتی حاضر به دریافت رسمی آن نیز نیست. در عین حال کشورهای 1+5 از نمایندگان ایران درخواست کردند که علی رغم مخالفت صریح خود نظر 1+5 را به مقامهای ایران ارائه نمایند.
4- عکس‌العمل شدید مقام معظم رهبری در رد درخواست این کشورها برای بازرسی از تاسیسات نظامی و مصاحبه با دانشمندان ایرانی واکنشی کاملا صحیح و دقیق بود. تیم مذاکره کننده هسته‌ای افتخار می‌کند که با درک کامل موضع نظام و رهبری همین موضع را حدود سه ماه پیش به محض دریافت پیشنهاد به طرف مقابل اعلام کرده بود.این یکی دیگر از برگه‌های افتخار آمیز تلاش تیم مذاکره کننده هسته‌ای است که طرف مقابل مذاکرات ما نیز برای چندمین بار برایش ثابت شده باشد که موضعی که اعضای تیم مذاکراتی به آنها اعلام می‌نمایند، برگرفته از برداشت‌های شخصی آنها نیست? بلکه منبعث از درک عمیق آنان نسبت به مواضع اصولی نظام و رهبری معظم آن است.
نتیجه گیری: بانگاهی به صحبتهای بعیدی نژاد (رئیس تیم کارشناسی مذاکره کنندگان هسته ای) متوجه می شویم که علی رغم پذیرفتن هزینه های گزاف در بازرسی ها و مصاحبه با دانشمندان برای فیصله یافتن PMD ، نهایتاً هم بازرسی از پارچین و هم مصاحبه های فنی و تخصصی (به جای بازجویی از دانشمندان) ، در تعهدات ایران گنجانده شد که با فرستادن هیأتی از سوی آژانس بین المللی هسته ای انجام شد که قرار است گزارش آن به زودی منتشر گردد و با رسیدن به موعد تعیین تکلیف PMD ، عملاً هم فیصله یافتن آن بعید به نظر می رسد و هم تحقق یکی از مهمترین شروط منشور مقام معظم رهبری در اجرای برجام ؛ البته اگر مسئولان و مذاکره کنندگان دوباره دست به توجیهات جدید نزنند.
با جدی و فشرده تر شدن مذاکرات هسته ای و احتمال بروز توافق، برخی از اصلاح طلبان و حامیان دولت مکرراً با لحن طنز و تحقیر مذاکره کنندگان قبلی را با مذاکره کنندگان موجود مقایسه می کنند، اگر چه حقیر به هر دو گروه انتقاداتی داشته ام لیکن با توجه به تفاوت شرایط زمانی دو گروه مذاکره کننده لازم دیدم به منظور امکان مقایسه ای منصفانه تر برخی از تفاوت های کلیدی مذاکرات آقایان جلیلی و ظریف را ذکر کنم:
