92/5/7
4:10 ع
پس از سخنرانی شیوای مقام معظم رهبری در خصوص جایگاه و رابطه ی تکلیف گرایی و توجه به نتیجه، برخی افراد به جای درک دقیق جمله به جمله ایشان، یک جمله در میان جملات ایشان را مورد بزرگنمایی قرار می دهند که حقیر ابتدا عین جملات ایشان را در این خصوص تقدیم می کنم و سپس با تبیین کامل آن سعی می کنم یک تحلیل جامع و غیر سلیقه ای ارائه کنم:
آیا این جمله (ما به دنبال تکلیف هستیم) بدین معنا است که امام با وجود آن سختی ها و زحماتی که سالها متحمل شده بودند، دنبال نتیجه نبودند؟ قطعاً چنین چیزی صحیح نیست.
تکلیف گرایی صحیح آن است که انسان در راه رسیدن به نتیجه مطلوب براساس تکلیف عمل و از کارهای ضدتکلیف و نامشروع پرهیز کند.
انسانی که برای رسیدن به نتیجه براساس تکلیف عمل می کند، اگر به نتیجه مطلوب هم نرسد، احساس پشیمانی و خسارت نمی کند.
تکلیف گرایی هیچ منافاتی با دنبال نتیجه بودن، ندارد.
فعال دانشجویی آرمانخواه که واقعیات را هم می بیند، در هیچ شرایطی، چه هنگام پیروزیهای شیرین و چه هنگام هزیمت های تلخ، دچار احساس انفعال و یأس و بن بست نمی شود زیرا در آرمانخواهی صحیح و واقع بینانه، بن بست وجود ندارد.
توقع من از دانشجویان عزیز این است که همواره و در هر شرایطی، با نگاه واقع بینانه به دنبال آرمانها باشند.
در جملات مقام معظم رهبری چند عبارت خیره کننده هست: نتیجه، تکلیف، واقع بینی، آرمان خواهی، پرهیز از کارهای ضدتکلیف و نامشروع
این عبارات اگر چه یکی نیستند ولی با یکدیگر نه تنها منافاتی ندارند بلکه حتی با یکدیگر در ارتباط و تعامل ند اما این ارتباط به صورت عرضی نبوده و بعضاً برخی از این موارد در سطح بالاتری قرار دارند.
آرمان چیزی است که بهترین شرایط را شامل می شود، شرایطی که در آن حق بر باطل غالب شود و هیچ ظلمی صورت نگیرد، شرایطی که دستورات الهی به صورت کامل در جامعه جاری شود و تمام روابط بشری و اجتماعی بر اساس مناسبات الهی و اخلاقی شکل گیرد.
واقع بینی یعنی بین حقایق و واقعیت ها تفاوت قائل بود، واقعیتها وضعیت موجود هستند و حقایق همان آرمانها که باید به آنها نیل کرد، اما معمولاً بین آرمانها و واقعیتها فاصله ی زیادی وجود دارد که این فاصله می تواند موجب دست کشیدن از آرمانها و یا انحراف از آنها شود و اینجاست که تعریف هدف و نتیجه اهمیت می یابد.
نتیجه چیزی است که باید تعیین کرد، طوری که قابل تحقق باشد واین یعنی هدف را باید با توجه به آرمانها و با درک واقعیات انتخاب کرد. نتیجه لزوماً به معنی رسیدن به آرمان نیست بلکه هر پله از حرکت به سمت آرمان را می توان به عنوان یک هدف و نتیجه تعریف کرد.
تکلیف گرایی یعنی همه ی این مفاهیم را به صورت صحیح باهم تلفیق کنیم، یعنی به آرمانها معتقد باشیم و به سمت آنها حرکت کنیم و برای رسیدن به آنها اهداف و نتایج قابل حصول تعریف کنیم و در این قابل حصول بودن واقعیات جامعه و امکانات و ظرفیت ها را در نظر بگیریم. نکته ای که در مورد نتیجه و هدف مهم است، این است که مسیر رسیدن به این اهداف و ابزارهای مورد استفاده هرگز نباید با آرمانها در تضاد باشند و این یعنی اگر چه رسیدن به آرمان یک اصل بلند مدت است اما استفاده از ابزارهای مبتنی بر اصول، یک اصل همیشگیست و در همین رابطه رهبری نیز چنین فرمودند که "تکلیف گرایی صحیح آن است که انسان در راه رسیدن به نتیجه مطلوب براساس تکلیف عمل و از کارهای ضدتکلیف و نامشروع پرهیز کند".
خیلی از کسانی که این سخنان مقام معظم رهبری را متوجه استاد مصباح و مشی جبهه پایداری در انتخابات های اخیر می دانند، به دلایل زیر اشتباه می کنند:
1- که نظر مقام معظم رهبری همواره و در تمام انتخابات ها اصرار بر شناسایی اصلح و رأی دادن به او، فارغ از ترس از نتیجه داشته اند.
2- مقام معظم رهبری خودشان مردم را به مشورت گرفتن از علما و بصیران تشویق می کردند و علما را به مشورت دادن و حضور در این عرصات توصیه می کردند.
3- این سخنان هرگز تناقضی با مشی استاد مصباح ندارد، یعنی همانطوری که مقام معظم رهبری می فرمایند نتیجه گرایی با تکلیف گرایی منافاتی ندارد، به همان شکل هم خودشان می فرمایند که همیشه نمی توان به نتیجه رسید، ولی همین حرکت به سمت نتیجه اگر صورت گیرد کافیست تا احساس پشیمانی و خسران نداشته باشیم.
4- بحث دیگر بحث آرمانهاست، تأکید بر آرمانها و رسیدن به آنها نشان می دهد که نباید اهداف و ابزارهای تعیین تکلیف از آرمانگرایی زاویه ای داشته باشند، نمی توان با سیاست بازی و دغل کاری مدعی شد که تکلیف گرایی را بر اساس نتیجه گرایی دنبال می کنیم، نمی توان گفت که با تسلیم و سازش در برابر جبهه کفر و نفاق می خواهیم به تکلیف عمل کنیم، نمی توان ادعا کرد که با تضییع زحمات دیگران و سیاه نمایی و تهمت می خواهیم به نتیجه و تکلیف نائل شویم.
5- خود استاد مصباح بهترین تبیین را در خصوص نظرشان در مورد تکلیف و نتیجه دارند که می توانید در "«ما مکلفیم به وظیفه؛ نه نتیجه» یعنی چه؟" بخوانید.
مطالب مرتبط:
ابعاد تکلیف گرایی، آفت و درمان آن
تعریفی ساده از جایگاه نتیجه گرایی در تکلیف گرایی
برچسبهای مرتبط: ولایت مداری بصیرت تکلیف گرایی مقام معظم رهبری
میهمان عزیز شما ممکن است از سایت دیگری به اینجا لینک شده باشید، در صورت تمایل به صفحه ی اصلی وبلاگ مراجعه نمایید، مطالب وبلاگ به صورت مستمر به روز می گردد.
92/5/7
1:55 ع
در مشخص کردن تکلیف، ارزیابی شرایط موجود، تعیین هدف (نتیجه) و ابزار مورد استفاده، هر کدام جزئی از تکلیف هستند و وقتی تکلیفی با این ابعاد شکل گرفت، خود این تکلیف است که اصالت دارد نه هر یک از ابعاد آن؛ به عبارت دیگر، تکلیف به معنی توأمان رعایت واقع بینی و تعیین ابزار مشروع و حرکت به سمت نتیجه خواهد بود و این تکلیف است که ما مأمور به آنیم و این تکلیف اگر هم به نتیجه هدف گذاری شده نرسید صحیح بوده است (البته به شرطی که هر سه جزء درست در نظر گرفته شده باشند)، نباید فراموش کرد که سوی دیگر تکلیف گرایی ما، افراد و محیط و تلاشهای سایرین است که می تواند نیل به نتایج را آسان یا سخت کند.
پی نوشت: به گمانم این جزء کوتاهترین پستهای وبلاگم بوده باشد که با توجه به پست مفصلی که قبلاً در این خصوص داشتم شما را به آن دعوت می کنم.
مطلب مرتبط: ابعاد تکلیف گرایی، آفت و درمان آن
برچسبهای مرتبط: ولایت مداری بصیرت تکلیف گرایی
میهمان عزیز شما ممکن است از سایت دیگری به اینجا لینک شده باشید، در صورت تمایل به صفحه ی اصلی وبلاگ مراجعه نمایید، مطالب وبلاگ به صورت مستمر به روز می گردد.
92/5/5
2:21 ص
هر کار خوبی آفتی دارد و شناخت و کنترل آفات تضمین کننده ی استمرار خوبی هاست. به عنوان مثال، عزت نفس به آفتی به نام غرور می تواند منجر شود و صداقت می تواند به بی پردگی در گفتار منتج شود و قناعت نیز آفتی به نام بخل دارد و به همین شکل است که تکلیف گرایی که یکی از صفات شایسته و مهم است نیز آفتی دارد. بحث تکلیف گرایی در چند ماهه اخیر و به خصوص در بحث انتخابات از مباحث شایع و مظلومی بود که لازم دیدم به آن بپردازم.
تکلیف گرایی یعنی که هرفرد یا جمعی خود را مکلف به انجام تکالیف و وظایفش بداند، اگر چه این تعریف خیلی ساده به نظر می رسد ولی پیچیدگی های زیادی دارد. اولین پیچیدگی در شناخت تکلیف و دومین آن در ابعاد و حواشی آن است. شناخت تکلیف بعضاً از انجام خود تکلیف سخت تر است، چرا که هم به سلامت نفس نیاز دارد و هم به قوه فرقان و هم بصیرت. نفسی که سالم نباشد نمی تواند جز از دریچه ی نفسانیت به مسائل بنگرد و چنین نگاهی ثمره ای جز خدمت به نفس ندارد. بعد از سلامت نفس داشتن قوه فرقان از ملزومات شناخت تکلیف است. قوه ی فرقان در نتیجه ی ایمان و عمل صالح و شناخت صحیح دین برای مومن حاصل می شود و مومنین به توسط آن می توانند خوب و بد را طبق موازین دینی و الهی از هم تشخیص دهند.
در شناخت تکلیف، پیچیدگی های دیگری نیز وجود دارد، یک انسان می تواند تکالیف مختلفی داشته باشد که بعضاً در تضاد با یکدیگر باشند و بعضاً در طول یا عرض هم قرار گیرند، به عنوان مثال یک مرد در برابر والدین و همسر خود تکالیفی دارد که بعضاً این تکالیف در تضاد یکدیگر قرار می گیرند و شناخت تکلیف غایی در این میان، به هوشمندی و بصیرت زیادی محتاج است.
همانطوری که می بینید، تکلیف گرایی مبتنی بر سه اصل سلامت نفس، داشتن قوه فرقان و بصیرت است و داشتن مجموع این سه کاری بسیار دشوار است. بسیار کسانی که خودشان را تکلیف گرا می دانند ولی حتی قادر به شناخت تکلیف خود هم نبوده اند.
یکی از شقوق مهم بصیرت در بحث تکلیف گرایی، فرعی به نام نتیجه گرایی است. اگر چه تکلیف گرایی و نتیجه گرایی به ظاهر دارای مفاهیم متضادی هستند ولی در برخی موارد و مباحث، شناخت تکلیف بدون درک و پیش بینی نتیجه، عملاً میسرنیست و شناخت موضع و موقعیتِ بحث نتیجه در شناخت تکلیف، از نکات بسیار کلیدی مبتنی به بصیرت است. امام حسن (ع) در جایی علی رغم این که می دانست معاویه اهل فساد است و اگر چه حکومت حق امام بود، ولی چون می دانست معاویه ماهیتش را با ریاکاری پنهان می کند، و چون می دانست، جهاد با آن یاران کم و سست عنصر عملاً به نتیجه ای که به نفع اسلام شود نمی شود صلح را تکلیف خود دانست، ولی تکلیف امام حسین (ع) در برابر یزید جهاد بود و از آنجا که امام حسن (ع) و امام حسین (ع) هر دو یک نور واحدند ما به اهمیت نتیجه در شناخت تکلیف پی می بریم. نمونه ی دیگر این که وقتی پیامبر به رسالت رسید تا سالها به جهت حفظ جان مسلمین و امکان ادامه ی دعوت، رسالت خود را مخفیانه انجام می دادند و از مقطع خاصی تکلیف علنی را شروع کردند حتی با این که منتج به شکنجه و تحریم و محاصره اقتصادی شد و یا در بحث امر به معروف و نهی از منکر، اگر کسی احتمال تأثیر ندهد، تکلیفی بر او وجود ندارد در حالی که بعضاً نه تنها نتیجه مثبت محتمل نیست بلکه حصول نتیجه ی عکس نیز متقن است و اینها نشان می دهد که در برخی مسائل نباید نتیجه را در شناخت تکلیف موثر قرار داد و در برخی مسائل باید بر اساس نتیجه، تکلیف را تعیین کرد و اینها نیز به اهمیت بصیرت و شناخت صحیح خوب و بد محتاج است.
در بحث اهمیت بصیرت در شناخت تکلیف، یکی از نکات مهم و حیاتی بحث وحدت است، اگر هر کسی برای خودش تکلیفی بپندارد و به آن عمل کند معمولاً جز به تفرق و شکست منتج نمی شود و حتی در بحث تکلیف، تعمیم آن به جمع و رسیدن به وحدت از اهمیت ویژه ای برخوردار است. یعنی اگر هرکسی تکلیف صحیح را شناخت باید سعی کند دیگران را همراه خود گرداند ودر این وحدت، این عوام هستند که باید به علما و اولیا بپیوندند. واقعیت این است که بعضاً مهمترین تکلیف حفظ وحدت است و این نشان دهنده ی اهمیت وحدت در شناخت تکلیف است و با وجودی که وحدت اینقدر اهمیت دارد ولی بعضاً تکلیف در قلت نیز رسمیت می یابد، یعنی بعضاً برخی از تکالیف را به بهانه ی هیچ وحدت و هیچ کثرتی نمی توان بر زمین گذاشت، اگر لشکر امام حسین فقط 72 نفر باشد، تکلیف، همراهی همین قلت است.
شناخت تکلیف اینقدر مهم و بعضاً پیچیده است که در هر زمینه ای همه مکلفند به اهل آن زمینه رجوع کنند و بعضاً شناخت یک متخصص امین و آگاه نیز خودش سختی های زیادی دارد و این شناخت متخصص در هر زمینه ای، آنجا اهمیت خودش را نشان می دهد که بسیاری از متخصصان در یک زمینه، فتاوای متفاوتی صادر می کنند و این مسئله چه در علوم مختلف تجربی وجود دارد و چه در علوم انسانی. بسیاری هستند که در مباحث سیاسی و اجتماعی نظرات مختلفی دارند که این نظرات به شناخت متفاوت تکلیف منجر می شود، مثلاٌ یکی تکلیف به وحدت می کند و دیگری تکلیف به اصالت.
این همه پیچیدگی های تکلیف اگر سهل گرفته شوند به یک آفت منجر خواهند شد، چرا که اگر کسی در شناخت و عمل به تکلیف دچار اشتباه شده باشد و مصمم در انجام و اجرای آن شده باشد، خیلی سخت است که به او اشتباهش را فهماند و او را از راه اشتباه بازگرداند، اینجاست که تکلیف گرایی به آفتی به نام لجاجت در اشتباه می تواند منجر شود و برای نیفتادن در این آفت باید دقت کرد که اولاً شناخت تکلیف را باید به درستی با سلامت نفس، داشتن فرقان، بصیرت، مشورت با علما انجام داد و ثانیاً نباید هرگز خود را از اشتباه در درک تکلیف مصون دانست و باید حتی در حین انجام وظیفه، هشیار بود تا در صورتی که در درک تکلیف اشتباهی رخ داده باشد و یا اصولاً تکلیف عوض شده باشد، به تکلیف حقیقی عمل شود.
در کنار تمام پیچیدگی های تکلیف گرایی، یک میانبر برای رسیدن به این اصل وجود دارد و آن ولایت مداری است، یقیناً یکی از مهمترین و قطعی ترین نشانه ها برای شناخت تکلیف، دستور صریح ولی است، به عنوان مثال وقتی ولی فقیه در مسئله ای بیان مشخصی دارند باید به آن عمل نمود، مثلاٌ در بحث انتخابات وقتی می گوید باید به اصلح رأی داد و یا این که اگر کسی اصلح را نمی شناسد از اهل شناخت و بصیرت بپرسد، باید به دنبال شناخت اصلح با تحقیق و در کنار مشورت با اهل نظر خود را مکلف دانست، نه این که به این فکر کنیم که آیا اصلح رأی می آورد و یا انتخاب او چه تأثیراتی بر جریانهای سیاسی داخلی و خارجی می گذارد! و اگر رهبر به نامزدها دستور می دهد که بدون آمادگی لازم وارد این عرصه نشوند، یعنی تکلیف بدانند که اولاً از آمادگی خود مطمئن باشند و ثانیاٌ اگر کسی را اصلح بدانند به نفعش کنار بکشند، متأسفانه در این چندساله اخیر مشاهده شد که افراد و جریانهای مختلفی به بهانه ی تکلیف گرایی حتی با انقلاب و رهبری نیز بد رفتاری کردند و همه ی اینها نشان از مظلومیت تکلیف گرایی و اهمیت تبیین آن دارد.
مطلب مرتبط: چه راحت احساس تکلیف می کنیم
برچسبهای مرتبط: ولایت مداری بصیرت تکلیف گرایی
میهمان عزیز شما ممکن است از سایت دیگری به اینجا لینک شده باشید، در صورت تمایل به صفحه ی اصلی وبلاگ مراجعه نمایید، مطالب وبلاگ به صورت مستمر به روز می گردد.
