89/4/3
8:57 ص
با توجه به آغاز طرح راستی آزمایی اطلاعات خانوارها به نظر می رسد دولت در خصوص دهک بندی و عمل به آن در طرح هدفمند کردن یارانه ها مصر است که به همین منظور مقاله ای را که در آذر 87 تهیه و به نهادهای مسئول تحویل داده شده بود، تقدیم می گردد:
بررسی روش پرداخت نقدی یارانه، براساس دهک بندی و پیشنهاد پرداخت آن به نسبت مساوی
مقدمه:
با توجه به سهم بزرگ یارانه در بودجه سالانه کشور و هزینه کرد آن در بخش های مختلف اجتماعی، فرهنگی، تولیدی و اینکه اصولا هدف از پرداخت یارانه کمک به بخشهای ضعیف و یا مهم است، هدفمند نمودن آن مقبول همه متفکران اقتصادیست، ولی از آنجا که در نحوه اجرای آن تئوری های مختلفی وجود دارد، بررسی و انتخاب روش مناسب مشکل و مسؤلیت زاست، این مسأله در کنار عدم شجاعت کافی دولتمردان گذشته، با عزم راسخ همراه نشده، لیکن به یمن شجاعت این دولت، اجرای آن به دغدغه های اصلی بدل شده و به سرعت مراحل طرح ریزی و اچرایی آن رو به پایان است.
در وضع کنونی، یارانه ها در کالا و خدمات مستتر شده و از آن طریق به مصرف کننده می رسند، به راحتی مشخص می شود که مصرف کننده های عمده، بهرمندترین از یارانه ها هستند و میزان این بهرمندی مستقیما به میزان مصرف کننده بودن بستگی دارد. یارانه ها عموما ایجاد صف، کاهش کیفیت محصول و نارضایتی عمومی نموده و عموما کنترل آنها در رسیدن به هدف غیر ممکن ویا بسیار مشکل است که همه اینها در کنار هم لزوم اجرای اصلاحات اساسی را در زمینه یارانه ها آشکار می نماید.
آنچه هم اکنون باعث دلگرمی است پیگیری دولت در راستای هدفمند کردن یارانه ها و آنچه که مایه نگرانی است سرعت کار و ترس از ناموفق بودن آن و مسکوت شدن برای همیشه و ایجاد ضررهای جبران ناپذیر و غیر قابل برگشت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی می باشد.
لزوم تعیین نیاز و یا عدم نیاز بخشهای مختلف به حمایت از طریق یارانه و نحوه پرداخت آن
در راستای هدفمند کردن یارانه ها به علت تکثر محلهای تعریف شده در صنعت، کشاورزی، خدمات، فرهنگ ( که همگی جزء دسته تولید بوده ) و خانواده (مصرف کننده)، ابتدا باید تاثیرهای احتمالی تغییر در ارائه یارانه به هر بخش بررسی شود.
لزوم پرداخت یارانه به برخی بخشهای تولیدی مثل کشاورزی حتی در پیشرفته ترین کشورها اجرا می شود و به یک اصل اقتصادی بخصوص در مورد محصولات استراتژیک، اشتغالزا و ضعیف به لحاظ رقابتی بودن تبدیل شده که علت آن نیز سودآوری پایین برخی از بخشهای مهم مثل کشاورزی است که با استفاده از یارانه کمی سود آوری آنها جبران شده، تا نیازهای مهم و استراتژیک جامعه اعم از محصولات مادی و معنوی (فرهنگی و اشتغالزایی و ...) به صورت مطمئن تولید شوند.
پیش بینی می شود در صورتی که یارانه ها به صورت مستقیم در بخشهای تولیدی (کشاورزی، صنعت، خدمات، فرهنگ) پرداخت شود، در همان محل هزینه نگردد و صرفا تولید کننده را به دو دسته : ورشکسته و یا رانت خوار و واسطه بدل نماید، و با توجه به اینکه هدف اصلی یارانه های این بخشها، کمک به حیات بخشهای حساس است، فعلا برای این بخشها پرداخت مستقیم یارانه ها توصیه نمی شود.
ولی پرداخت یارانه مستقیم به مصرف کننده در کنار پرداخت یارانه به برخی بخشهای تولیدی منجر به ایجاد توان و انگیزه رقابت در تولید کننده و ارتقای سطح کیفی محصولات، نزدیکی به عدالت و مدیریت در مصرف می شود.
تشریح وضعیت موجود و دو شیوه پرداخت نقدی یارانه:
همانگونه که در مقدمه بحث به آن پرداختیم هم اکنون بخش بیشتر یارانه ها به مصرف کننده های عمده یعنی دهک های بالای جامعه پرداخت می شود یعنی هر فردی که از منابع مادی و انرژی (بنزین، گاز، برق، آب، ...) بیشتری استفاده می کند یارانه بیشتری را به خود اختصاص می دهد و این با تعریف یارانه که کمک به اقشار ضعیف تر جامعه است همخوانی نداشته و حتی در مسیر عکس آن گام بر میدارد. لذا تغییر این وضعیت به حالتی که با تعریف یارانه بیشتر همخوانی داشته باشد ضروری بنظر میرسد.
آنچه که در پرداخت مستقیم یارانه ها به راحتی قابل محاسبه است مبلغ مجموع یارانه های پرداختی و بصورت متوسط به هر نفر برای هر بخش است، مجموع تمام این یارانه ها آنچه را که باید بین عموم تقسیم شود، مشخص می نماید ولی آنچه ما به آن خواهیم پرداخت سهم هر فرد از این مجموع یارانه پرداختی است.
از آنجا که هدف یارانه تقویت سطوح و بخشهای ضعیفتر جامعه است، می توان توقع داشت که یارانه ها به آن سطوح بیشتر اختصاص یافته و به سطوح غنی جامعه پرداخت نشود. میزان یارانه بر اساس این تعریف باید با طبقه اجتماعی نسبت عکس داشته باشد. مبنای اختصاص یارانه ها براساس طبقات اجتماعی، دهک بندی بوده و میزان دقت و سرعت در دهک بندی و به روز آوری (پایش) آن میزان موفقیت این شیوه پرداخت را تعیین می نماید.
در پرداخت به شیوه مساوی یارانه ها کل یارانه های پرداختی به تعداد متقاضیان یارانه تقسیم میگردد، اجرای این شیوه به یک بانک اطلاعات قوی نیاز نداشته و براحتی قابل اجراست، هرچند که این روش پرداخت یارانه با تعریف پیشرفته آن سازگاری ندارد ولی سابقه بیشتری دارد و در زمان حکومت حضرت علی (ع) اجرا می شده و مسلما این امر عادلانه بودن آن را تایید می نماید.
پرداخت مستقیم یارانه بر اساس طبقات اقتصادی و دهک بندی جامعه:
در این نوع پرداخت اولین چیزی که ضروری بنظر میرسد داشتن یک بانک اطلاعاتی دقیق، به روز، مستند و دارای مقبولیت عمومی است که به جرات تمام بانک های اطلاعاتی که در این کشور وجود دارند، فاقد همه این ویژگی ها هستند، سند آن نیز متناقض بودن آمارهای اعلامی و بعضا وجود اختلافات فاحش در آنهاست.
ایجاد یک بانک جامع با صرف هزینه زیاد و در زمان طولانی، با الگو گیری از کشورهای موفق مشکل، ولی به شرط تامین زیرساختها قابل اجراست، طراحی سیستمی برای به روز نمودن آنها نیز به اندازه جمع آوری اولیه آن ضروری و مهم است، چرا که یک تاجر موفق با یک اتفاق ممکن است به یک ورشکسته بدل شود و یا بالعکس، حال تصور کنید یک سیستم که تعریف کننده دهک اجتماعی یک خانواده است چقدر می تواند این وقایع را سریع رصد و مقدمات پرداخت مستقیم یارانه را بر اساس دهک بندی های اقتصادی به روز شده فراهم آورد.
در صورتی که این سیستم اجرا شود چه تضمینی برای جلوگیری از ایجاد راههای فرار همچنین مهار آنها در اسرع وقت وجود دارد، آیا این طرح به یک عامل کندکننده شفافیت اقتصادی تبدیل نمی شود و آیا امکان وجود خطا در دهک بندی و به روز آوری، موجب افزایش نارضایتی عمومی نخواهد شد و آیا این مساله منجر به افزایش فعالیتهای زیرزمینی همچنین کاهش درآمد مالیاتی دولت نخواهد شد.
در این طرح با توجه به وقوف همگان به ضعف در بانکهای اطلاعاتی، دولت ناچار به رعایت احتیاط و نتیجتا کم نمودن فاصله مبلغ پرداختی بین دهک ها بمنظور کم نمودن تاثیر سوء این ضعف و نتیجتا کم اثر شدن دهک بندی ها وزیر سوال رفتن طرح دهک بندی خواهد شد.